Over Cambodja

Cambodja is een heel ander land dan Vietnam. In Vietnam zagen we langs de oever steeds bebouwing en activiteit, in Cambodja is dat gelijk een stuk minder. De mooie, kegelvormige hoeden zijn opeens verdwenen en we zien onderweg naar Phnom Penh nauwelijks gemotoriseerd verkeer op het land. In Phnom Penh worden we opgewacht door een taxi die ons naar het hotel brengt en ook de stad is volstrekt anders. De duizenden brommers zijn verdwenen en daarvoor in de plaats zien we een flink aantal gemotoriseerde tuktuks. Het aantal auto's scheelt niet veel. Als je vanuit Europa hier vers aankomt, zal oversteken in het chaotische verkeer problematisch zijn, maar na Hanoi en Saigon is dit voor ons een makkie. De straten zijn meer opgebroken en een stuk rommeliger. Op veel plaatsen liggen bergen afval. De tempels die we onderweg zien, zijn volstrekt anders met meerdere daklagen van rode baksteen en versierde daklijsten en punten. Deuren en ramen hebben hoge, fraai bewerkte lijsten en de deuren zelf zijn ook erg bewerkt.

Eerst maar even iets meer over Cambodja voor ik verder ga met de reis. Cambodja kent een turbulente geschiedenis met Angkor als een glorieus hoogtepunt en Pol Pot als een gruwelijk dieptepunt. Van de 1ste tot de 6de eeuw n.C. behoorde het huidige Cambodja tot het koninkrijk Funan, dat floreerde door de gunstige handelsligging tussen China en India. Zowel China maar vooral India brachten hun eigen invloeden mee. De Khmers waren vazallen van Funan, maar slaagden erin om zich los te rukken van Funan en een onafhankelijk koninkrijk te stichten en later namen ze Funan zelfs over. In het Khmer heette het koninkrijk Kambu en vandaar kom je gemakkelijk via de latere naam Kambu-ja uit op Cambodja.

Het Khmer-tijdperk heeft lange tijd geduurd en begon onder Jayavarman I in 802. Bescheiden was hij niet; hij bedacht het begrip 'devaraja' ofwel god-koning en mat zichzelf goddelijke allures aan. Onder de Khmer koningen groeide het rijk uit tot een machtig en groot rijk dat grote delen van het huidige Thailand, Laos en Cambodja, plus een stuk van Vietnam bestreek met het rijke Angkor als hoofdstad. Een hele reeks koningen heeft het Khmerrijk geregeerd, maar in de 15e eeuw begon het rijk te wankelen en raakte verdeeld. In 1432 werd het door de Thais onder de voet gelopen. De Khmer verlieten de stad en vluchtten naar de nieuwe hoofdstad Phnom Penh.

Donkere tijden braken aan en Thais en Vietnamezen bezetten grote delen van het land. Pas de komst van de Fransen in 1863 bracht verandering in de situatie. Zij schoten de Cambodjanen te hulp en maakten van Cambodja een Frans protectoraat. De kwaliteit van de Franse hulp was niet op alle fronten positief. Wegen werden aangelegd, de economie bloeide op en er was vrede, maar ze deden vrijwel niets aan onderwijs en gezondheidszorg en hieven hoge belastingen. In 1941 kroonden de Fransen de 19-jarige Norodom Sihanouk tot koning en gaven de Japanse troepen toestemming om zich in Cambodja te stationeren. In 1945 zetten de Japanners in heel Indochina Franse ambtenaren gevangen en riepen de Cambodjanen op zich onafhankelijk te verklaren. Toen voelde Sihanouk daar weinig voor en ontving de Fransen opnieuw met open armen, maar in 1952 voerde hij felle campagne voor onafhankelijkheid en in 1953 slaagt hij in zijn opzet.

In de jaren 1950 en 1960 gaat het goed met Cambodja. Maar vanaf eind jaren 60 wordt Cambodja meegesleurd in de Vietnam-oorlog. De VS bombarderen in het geheim vermoedelijke communistische kampen op Cambodjaans grondgebied in de grensregio met Vietnam. In 1970 pleegt het leger een coup en kort na de coup steken Amerikaanse en Zuid-Vietnamese troepen de grens met Cambodja over om Vietnamese communistische troepen aan te vallen. Sihanouk is gedwongen in ballingschap in Peking te verblijven. Lon Nol wordt de nieuwe leider en hij verklaart meteen dat hij de Verenigde Staten steunt en eist het vertrek van de Vietnamese communisten op Cambodjaanse bodem. De aanval van de Amerikanen en Zuid-Vietnamezen mislukt en de Cambodjaanse en Vietnamese communisten trekken almaar dieper het binnenland van Cambodja binnen. Zo komt al snel het hele land in de oorlog terecht.

Op 17 april 1975 vallen de Rode Khmer Phnom Penh binnen; in eerste instantie verwelkomd door een na vijf jaar oorlog uitgeputte bevolking. Binnen 48 uur evacueren de communisten de stad en 2 miljoen mensen worden naar het platteland verdreven om voedselgewassen te telen. De Rode Khmer, onder leiding van Pol Pot, installeerde een absurd regime dat uiteindelijk het leven heeft gekost aan vermoedelijk een kwart (!) van de eigen Cambodjaanse bevolking. Pol Pot voerde een maatschappijmodel in dat hij zelf had bedacht. Het moest een agrarische samenleving worden; alle mensen werden uit de steden verdreven en moesten op het platteland gaan werken. Hij schafte het geld af en verving het door ruilhandel en omdat het een seculiere samenleving moest worden, schafte hij de godsdienst af en liet zowat alle boeddhistische monniken vermoorden. Van de 60.000 monniken overleefden er naar schatting slechts 500 de afslachting. Maar daarnaast had hij ook een afkeer van of angst voor iedereen die ook maar een beetje intelligent kon zijn. Artsen, schrijvers en iedereen die ook maar iets gestudeerd had werd vermoord. Maar ook iemand die een andere taal sprak of een bril droeg, was potentieel intelligent en werd dus om het leven gebracht. In totaal zijn tijdens de vier jaar Rode Khmer regime zo'n 3 miljoen mensen omgekomen – vermoord, door uitputting, ziekte of honger – een kwart of meer van de totale bevolking.

De gruwel van de Rode Khmer duurde van 1975 tot 1979. Eind 1978 viel Vietnam het land binnen en verdreef het de Rode Khmer naar het westen, naar de jungle aan de grens met Thailand. Miljoenen mensen trokken het land door om overlevende familieleden en vrienden terug te vinden. Daardoor werd de oogst verwaarloosd, wat leidde tot voedseltekorten en een hongersnood die nog honderdduizenden slachtoffers maakte. Het Vietnamese leger bleef tot 1989 in Cambodja hangen. Er kwam een nieuwe pro-Vietnamese Cambodjaanse regering, die voorzichtige pogingen deed het land weer te stabiliseren. Scholen werden heropend, geld werd in omloop gebracht en het boeddhisme werd gelegaliseerd. De Rode Khmer voerde in de jaren 1980 nog een guerrilla-oorlog, mede met de steun van China, Thailand en indirect ook van de VS. Onbegrijpelijk genoeg bleef de Rode Khmer de officiële vertegenwoordiger in de Algemene Vergadering van de VN tot 1991.

In 1991 werd op een grote internationale conferentie in Parijs besloten om het land onder het bewind van de VN te stellen om het voor te bereiden op verkiezingen die in 1993 plaatsvonden. Die werden gewonnen door de koningsgezinden en Sihanouk werd voor de tweede keer koning. In 1998 viel het doek voor de Rode Khmer. Steeds meer Rode Khmer-strijders waren overgelopen en in 1998 stierf Pol Pot terwijl hij opgejaagd werd door regeringstroepen. Hoe hij gestorven is, is niet duidelijk. Mogelijk was het een hartinfarct, maar het zou ook zelfmoord of moord kunnen geweest zijn. Pol Pot is trouwens niet zijn echte naam. Het is een afkorting van political potential. In 2004 werd Sihanouk opgevolgd door zijn zoon Norodom Sihamani die nu nog steeds koning is. Vanaf 2000 komen er steeds meer buitenlandse investeringen en neemt het toerisme flink toe, wat in het straatarme Cambodja erg welkom is.

Sinds de verkiezingen van 1993 wordt het land geregeerd door Hun Sen, die eerste minister is en lid van de CPP (Cambodian People’s Party). Hun Sen en de CPP hebben de touwtjes stevig in handen en controleren zowel de uitvoerende als de wetgevende macht. Van een echte democratie is dus geen sprake, maar voor het eerst in decennia is er vrede. Corruptie is een ernstig probleem in de huidige Cambodjaanse politiek. In 2008 is er een tribunaal van start gegaan om oorlogsmisdadigers uit de Rode Khmer periode te berechten.