[14-3-1999]

De Amazone vormt een groot, complex en gemakkelijk te verstoren ecosysteem, en wordt aan alle kanten bedreigd. Het gevaar komt van veel verschillende zijden.

• Ten eerste de aanleg van wegen. In de 70-er jaren zag de militaire regering aanleg van wegen dwars door het Amazonegebied als dè oplossing voor ontsluiting van het gebied. Gigantische projecten om het gebied toegankelijk te maken werden opgezet. De Braziliaanse regering beschouwde het Amazonegebied als een rem op de vooruitgang, en als de manier om de (hoge) internationale schulden terug te betalen. Met goedkeuring, medewerking en financiering van IMF, wereldbank, Verenigde Staten, internationale banken en Braziliaanse ondernemingen werd alles in het werk gesteld om snel veel geld te verdienen. De plannen werden gemaakt zonder enige aandacht voor de effecten op de omgeving of de sociale consequenties.
  Wat hielden die projecten in:
• Hydro-electrische projecten. Voor de winning van electriciteit zijn rivieren afgedamd en enorme gebieden (2000 km² bij één project, er zijn er 70 gepland) onder water gezet. Afgezien van het verlies aan natuur en waardevol hardhout is het de vraag wat het effect is van zo’n enorm ondergelopen gebied vol rottend materiaal.
• Mijnbouw. De Amazone zit vol goud, koper en andere waardevolle mineralen. Veel goudzoekers gebruiken kwik om het goud te zuiveren. Het kwik spoelt in het water en vergiftigt de lokale bevolking en de dieren. Een schadelijk ander effect wordt veroorzaakt door een wettelijke regeling. De Braziliaanse wet vereist dat een derde van het land in gebruik wordt genomen (en dus niet geëxploiteerd wordt voor mijnbouw). Speculanten kopen stukken land, branden het met verwoesting van alles plat. Ze planten er wat gras, zetten er wat vee op. De landrechten worden daarna aan hun toegekend en vervolgens kunnen ze op jacht naar minerale schatten waar ze, met de landrechten, tevens recht op hebben.
• Landbouw. Van oudsher hebben de Indianen stukjes van het oerwoud gebruikt. Nadat zo’n stuk uitgeput was, gingen de Indianen op zoek naar nieuwe gebieden en het oude stuk kreeg in principe tijd genoeg om te herstellen. De moderne landbouw is veel grootschaliger, en het gaat om ranches die vele vierkante km’s beslaan. Ze zijn te groot en worden zo gebruikt dat het oerwoud geen enkele kans krijgt om zich te herstellen. Daarnaast is de Amazone een uiterst ongeschikt gebied voor landbouw. Afgezien van wat vulkanische stukjes en overstromingsvlakten die wel vruchtbaar zijn, is het gebied niet vruchtbaar. De bodemlaag is maar dun, vaak zuur, en voedingsstoffen zijn snel uitgeput.
• Winning van hardhout ‘bosbouw’. Alhoewel de houtindustrie de derde werkgever (na landbouw en vissen) in de Amazone is, zijn de technieken niet erg geavanceerd. Hoewel er erg veel omgehakt wordt, is het rendement vrij laag. Van elke 25 - 30 bomen die geveld worden, komt er één (1)! daadwerkelijk bij de houtzagerij terecht. De rest wordt gedumpt/ verloren als afval. Sinds de bossen in Zuidoost Azië uitgeput raken, doet de houtindustrie het geweldig in de Amazone. Veel multinationale ondernemingen investeren enorm in de Amazone, daartoe ondersteund en aangemoedigd door de Braziliaanse regering.

[14-3-1999]

Dat de Amazone het niet moet hebben van de regering is duidelijk. Gilberto Mestzinho, gelukkig nu ex-gouverneur van het Amazonegebied, was warm voorstander van “Een kettingzaag voor ieder gezin”. In zijn regeringsperiode is 1,5 miljoen km² verwoest. Zijn visie op milieubeleid was even simpel als ongelofelijk. Een citaat van vriend Mestzinho: “Ik houd van bomen en planten, maar ze zijn niet onvervangbaar/onmisbaar. Tenslotte hebben mensen bijna een jaar in de ruimte geleefd zonder bomen”.
Al met al is op deze manier in een periode van nog geen 20 jaar 10% van het Amazonegebied (wat overeenkomt met 400.000 km²) vernietigd. In 1995 is in een jaar tijd een gebied ter grootte van België verloren gegaan.

Eind jaren 80 en begin jaren 90 is de internationale en Braziliaanse houding ten aanzien van de Amazone en de waarde van het gebied veranderd. Eén van de trieste hoogtepunten in de strijd om het behoud van de Amazone was de moord op Chico Mendes in 1988. Mendes, een rubbertapper en tegenstander van verwoesting van het regenwoud, organiseerde grote groepen lokale mensen. Deze groepen vormden geweldloze, menselijke blokkades om nieuwkomers en exploitanten tegen te houden, om zo hun eigen bosgebied te beschermen. Op deze manier heeft hij heel wat reservaten weten op te bouwen, die gebruikt worden om noten en vruchten te verzamelen, rubber te tappen e.d. zonder dat het bos vernield wordt. Internationaal werd hij gezien als de grote voorvechter van de Amazone, maar in eigen land zagen veel rijke, invloedrijke mensen hem liever dood dan levend.
In Brazilië is dat gemakkelijk te organiseren, en dus werd Mendes na vele bedreigingen en ondanks zware lijfwachten uiteindelijk doodgeschoten.
Onder zware internationale druk is de moordenaar/opdrachtgever uiteindelijk veroordeeld tot 19 jaar gevangenis. Ruim een jaar later heeft het hof in Rio Branco de veroordeling vernietigd. Voor geld koop je in Brazilië alles.

Eén van de gevolgen van de moord op Chico Mendes is geweest dat de nationale en internationale druk op bescherming van de Amazone toenam. De wereldbank en de IMF hebben verklaard geen geld meer te steken in projecten die het regenwoud vernietigen. En onderzoeken naar betere vormen van houtwinning zijn bezig. Internationale financiers beloven een deel van de buitenlandse schuld weg te strepen als geïnvesteerd wordt in conserveringsprojecten. De Braziliaanse regering belooft beterschap.
Voorlopig zijn het allemaal mooie papieren beloften, en gaat de vernietiging angstwekkend hard door.
Gelukkig is de Braziliaanse milieubeweging zich goed aan het ontwikkelen, en worden ze meer politiek gericht. De redding van de Amazone zal moeten komen van de druk en de invloed die zij samen met buitenlandse organisaties uit kunnen oefenen. De weg zal nog lang zijn.

[14-3-1999]

De maaltijden worden geserveerd op de plaats waar de hangmatten hangen. Die moeten dus drie keer per dag omhoog geknoopt. Omdat alle maaltijden bij daglicht geserveerd worden, eten we hier vroeg. Ontbijt is van 6 - 7.30, lunch van 10.30 - 12.00 en diner van 17.00 - 18.30. Zo houd je wel een fijne lange avond over.

Omdat wij een kamer hebben, krijgen we een speciale behandeling. We worden met de paar andere kamerbewoners aan een aparte tafel gezet en krijgen weliswaar hetzelfde eten als de rest maar wel met wat extra's. Bovendien worden we aan die tafel bediend en worden we bij de kamer gewaarschuwd als we aan tafel moeten. Het eten is verrassend goed; het is knap hoe ze bijvoorbeeld voor zoveel mensen echt lekker draadjesvlees aan boord kunnen klaarmaken.