Over Laos
Laos is het enige land in Pacifisch Azië dat geen kustlijn heeft. Het land heeft een oppervlakte van 236.800 km2 en is daarmee bijna 6 keer zo groot als Nederland. Het dicht beboste landschap bestaat grotendeels uit erg ruw bergachtig terrein – waaronder het Annamitisch gebergte – met hier en daar wat vlakke gebieden, voornamelijk rondom de rivier de Mekong. Het klimaat is tropisch en het land kent twee seizoenen, een nat en een droog. Wij zitten nu in het droge seizoen.
In de 14e eeuw ontstond het Laokoninkrijk Lan Xang (of Lan Xang Hom Khao), het rijk van de miljoen olifanten en de witte parasol, gesticht door de legendarische Fa Ngum. Hij won het vertrouwen van vorstendommen langs de Mekong en breidde het koninkrijk flink uit. Om onduidelijke redenen is hij afgezet door zijn zoon Samsenthai, ook wel Un Heuan genoemd. Die consolideerde de macht met een sterk leger en door zich in te trouwen in andere koninklijke families. Samsenthai regeerde 43 jaar en maakte het land tot een belangrijk handelscentrum. Na zijn dood verviel het land in met elkaar strijdende partijen en dat duurde zo’n 100 jaar voort. In 1505 kwam Photisarath aan de macht en hij verplaatste de hoofdstad van Luang Prabang naar Vientiane om invallen vanuit Birma te voorkomen. Nadat zijn vader vermoord was, werd in 1548 Setthathirat koning. Hij gaf opdracht voor de constructie van That Luang, dat het symbool van Laos zou worden. Op de terugweg van een militaire expeditie naar Cambodja, verdween Setthathirat ergens in de bergen en Lan Xang raakte snel in verval.
Pas in 1637, onder Sourigna Vongsa lukte het om Lan Xang opnieuw uit te breiden en zijn regeerperiode wordt vaak beschouwd als de gouden eeuw van Laos. Hij overleed zonder opvolger en het rijk viel uiteen in drie koninkrijken: Luang Prabang, Vientiane en Champassak. Tussen 1763 en 1769 annexeerde het Birmese leger Luang Prabang, terwijl Champassak in Siamese handen kwam. Chao Anouvong werd door de Siamezen als vazal-koning geïnstalleerd in Vientiane. Hij stimuleerde de kunst en de literatuur en verbeterde de betrekkingen met Luang Prabang. Onder druk van Vietnam kwam hij in opstand tegen de Siamezen. Dat mislukte jammerlijk; Vientiane werd geplunderd en Anouvong werd gevangen gezet in Bangkok, waar hij overleed. De rest van de eeuw had het Siamese hof het zuiden van Laos aan weerszijden van de Mekong in handen, terwijl de pas aan de macht gekomen Nguyendynastie het noorden van Laos overnam.
In de late 19e eeuw werd Luang Prabang geplunderd door het Chinese Zwarte Vlag Leger. Frankrijk bevrijdde koning Oun Kham en voegde Luang Prabang toe aan zijn Protectoraat Frans Indochina, kort daarna gevolgd door de koninkrijken Champassak en Vientiane. Koning Sisavang Vong werd leider van het verenigd Laos en Vientiane werd opnieuw de hoofdstad. Laos was voor Frankrijk vooral van belang als bufferstaat tussen het onder Engelse invloed staande Thailand en de economische belangrijke Franse protectoraten Annam en Tonkin in Vietnam. De Fransen introduceerden het ‘corvée’ in Laos, waarbij iedere man tien dagen per jaar ten dienste van het protectoraat moest werken. Laos produceerde tin, rubber en koffie, maar heeft nooit meer dan 1% aan de Franse export uit Indochina bijgedragen.
Tijdens de Tweede Wereldoorlog bezetten groepen uit Thailand, Japan, China en Franse vrijheidsstrijders Laos. Op 9 maart 1945 riep een nationalistische groepering de onafhankelijkheid uit met Luang Prabang als hoofdstad. Op 7 april bezetten Japanse troepen de stad en probeerden Sisavang Vong de onafhankelijkheid uit te laten roepen. In plaats daarvan kondigde hij het einde van het Franse protectoraat af. Na de capitulatie van Japan riepen nationalisten de onafhankelijkheid van Laos uit, maar begin 1946 hadden Franse troepen het land weer onder controle en stonden Laos beperkte autonomie toe. Tijdens de Eerste Indochinese Oorlog vormde de Indochinese Communistische Partij de Pathet Lao weerstandsbeweging, die met hulp van de Vietnamese onafhankelijkheidsbeweging (Viet Minh) een oorlog begon tegen de Fransen. In 1950 erkende Frankrijk Laos als een geassocieerde staat binnen de Franse Unie en op 22 oktober 1953 verkreeg Laos zijn volledige onafhankelijkheid als constitutionele monarchie. In 1954 werd tijdens de Genève conferentie de vrede getekend.
In het Koninkrijk Laos bestond een fragiel evenwicht tussen drie prinsen: een linkse, een neutralistische en een rechtse. Doorgaans was de neutralistische prins premier minister. In 1960 braken, tijdens opstanden in het Koninkrijk Laos, gevechten uit tussen het Laotiaanse leger en de door het communistische Noord-Vietnam en de Sovjet Unie gesteunde Pathet Lao guerrilla’s. De rechtse regering werd door een militaire staatsgreep onder leiding van de jonge officier Kong Le omvergeworpen. De rechtse generaal, Phoumi Novasan lanceerde een tegenaanval om een einde te maken aan de communistische guerrilla. Hij kreeg militaire steun van de Verenigde Staten. Zo begon de Tweede Indochinese Oorlog, de Vietnamoorlog. Laos vervulde een sleutelrol in de Vietnamoorlog; een deel van Laos was bezet door Noord-Vietnam als aanleveringsroute in de oorlog tegen Zuid-Vietnam. In reactie daarop voerde de VS bombardementen uit, steunde (on)georganiseerde anticommunistische groeperingen in Laos en steunde Zuid-Vietnamese invallen in Laos.
In 1968 voerde het Noord-Vietnamese leger op meerdere fronten een aanval uit om de Pathet Lao te helpen in hun strijd tegen het Laotiaanse leger. Het leger raakte daardoor grotendeels gedemobiliseerd en er bleven strijdende etnische groepen over die het conflict probeerden te beslechten. De VS voerde massieve luchtbombardementen uit tegen de Pathet Lao en het oprukkende Volksleger van Vietnam om de ondergang van Laos te voorkomen en om te voorkomen dat de vijand de Ho Chi Minh Trail (bevoorradingsroute van het leger) zou gebruiken. De bommenregen van de VS maakte Laos tot het meest gebombardeerde land ter aarde. Boven Laos werden meer bommen afgeworpen dan in de Tweede Wereldoorlog op Duitsland en Japan samen.
Kort na de Tweede Indochinese Oorlog grepen de communistische en neutrale groeperingen (de Pathet Lao samen met het Volksleger van Vietnam gesteund door de Sovjet Unie) in het jaar 1975 de macht en riepen op 2 december 1975 de Democratische Volksrepubliek Laos uit. Koning Savang Vatthana en koningin Khamphoui traden af. Ze werden samen met kroonprins Vong Savang opgesloten in een interneringskamp. De koning stierf er op 13 mei 1978. Ook de koningin en de kroonprins overleden in gevangenschap. De jongste zoon van de koning, prins Sauryavong Savang, levend in ballingschap, treedt op als hoofd van de familie in naam van de in 1963 geboren kroonprins Soulivong Savang, zoon van de overleden kroonprins. De rest van de koninklijke familie is waarschijnlijk vermoord of overleden door de slechte behandeling in gevangenschap. Tussen de 20.000 en 70.000 Laotianen kwamen om tijdens de oorlog.
Op 14 augustus 1991 nam de volksassemblee van Laos voor het eerst sinds het overnemen van de macht door de communisten een motie aan. Op basis van zware economische problemen en de ineenstorting van de Sovjet Unie ging Laos een openings- en hervormingsbeleid voeren met als doel de planeconomie te vervangen door een gemengde economie.
Laos is samen met Noord-Korea, China, Cuba en Vietnam een van vijf overgebleven communistische staten met de Revolutionaire Laotiaanse Volkspartij (LPRP) als enige legale partij. President Choummaly Sayasone is tevens secretaris generaal van de LPRP. Belangrijke beslissingen worden genomen door de Raad van Ministers. Vietnam heeft nog steeds veel invloed op het politbureau van Laos. De eerste grondwet stamt uit 1947 waarin Laos omschreven stond als onafhankelijke staat binnen de Franse Unie. In 1991, toen de communistische Republiek uitgeroepen werd, werd een nieuwe grondwet van kracht waarin aan de partij een ‘leidende rol’ wordt toegekend. De meest recente verkiezingen voor de Nationale Assemblee met inmiddels 132 leden heeft in 2011 plaats gevonden.
Laos kent grote milieuproblemen, met bovenaan ontbossing door houtkap en daarnaast enorme plannen voor waterkrachtcentrales, buitenlandse vraag naar wilde dieren, traditionele medicijnen en een groeiende populatie. Laos is de bouw van de omstreden Xayaburi Dam in de Mekong rivier begonnen zonder de formele goedkeuring. De nadelige effecten van deze dam gaan 60 miljoen mensen in Vietnam, Cambodja en Laos treffen. Geschat wordt dat het Volksleger van Vietnam samen met het Volksleger van Laos jaarlijks 500.000 m3 hout kappen dat al dan niet verwerkt via Vietnam wordt geëxporteerd. In 1993 heeft Laos 21% van het land gereserveerd voor instandhouding van habitats en natuurbehoud. In hoeverre ze zich daar werkelijk aan houden, valt voor ons niet te controleren, maar ook hier is voor geld vast veel te regelen.