[25 tm 27 februari 1999]

Foto: Igreja Sao Francisco.

Salvador in de provincie Bahia is een stad met meer dan 2 miljoen inwoners. In het verleden is Salvador de hoofdstad van Brazilië geweest (van 1550 - 1763), en in die tijd kende de stad grote weelde, alweer dankzij het goud en de diamanten (en de suikerriet) die vanuit hier verscheept werden. Als gevolg daarvan staat het oude centrum van Salvador vol met prachtige kerken, die allemaal even rijk en prachtig zijn. Bahia (de provincie) kent sterke Afrikaanse invloeden, hier gebracht door de vele Afrikaanse slaven. Die Afrikaanse invloeden vind je terug in de taal, de religie, de muziek en het dansen.

Bale Folclorico

In Salvador pikken we daar aardig wat van mee. Eén avond gaan we naar het Bale Folclorico do Bahia, een folkloristische, professionele dansvoorstelling. De voorstelling is geweldig en enorm gevarieerd. Het begint met een dans geïnspireerd op de godsdienst, waarin verschillende Goden optreden. Daarna komt een vuurvreter die danst met een brandende schaal op zijn hoofd en één in elke hand. Een groep mannen, gekleed in lendendoeken doet een soort vechtersdans met stokken en messen. De dans is sneller dan je ogen kunnen volgen. Als laatste zien we een Capoeira demonstratie. Capoeira is meegenomen als vechtsport door de slaven, om zich te bevrijden van hun meesters. Vervolgens werd door de slaveneigenaars de Capoeira verboden. Illegaal is het altijd blijven bestaan, en het heeft zich ontwikkeld tot een soort acrobatische dans, compleet met ritmische waarschuwingen om de uitvoerders te waarschuwen dat de baas eraan kwam. Pas de laatste 60 - 70 jaar mag de Capoeira, nu als artistieke, acrobatische expressie uitgevoerd worden. Ongelofelijk om te zien hoe mensen radslag, salto en handstand makend over het podium buitelen. In totaal meer dan een uitstekende voorstelling.

[25 t/m 27 februari 1999]

De derde avond in Salvador wonen we een Candomblé sessie bij. Candomblé is een cultus die ook afkomstig is uit Afrika en door de Yomba-stam (voornamelijk) meegenomen is. Ondertussen is het meer een Afro-Braziliaanse mix. Net als bij veel religies zijn er erg veel verschillende Goden, elk met hun eigen werkterrein, hun eigen specifieke kleur kleding, eigen werktuigen en een speciale dag van de week waarop ze vereerd moeten worden. De Goden hebben tegenhangers in de katholieke kerk. Elke God heeft zijn eigen katholieke heiligen. Ieder mens heeft één specifieke God die hem zijn leven lang beschermt. De priester stelt met behulp van een handvol schelpen vast welke God bij iemand hoort. De ‘diensten’ worden in een soort huiskamerkerk gehouden.
Wij hebben de enorme bof dat we zo’n avond bij mogen wonen. Bij lang niet alle ceremonies mogen buitenstaanders aanwezig zijn. We begrijpen veel van wat we zien niet echt, niemand geeft uitleg of zo, maar het geheel is uitermate fascinerend. De ceremonie duurt zo’n 2,5 uur, en bestaat grotendeels uit Afrikaans aandoende dansen en zingen op uitermate ingewikkelde ritmes. De muziek wordt gemaakt door vier mannen, drie met een trommel en één met metalen slagwerk. Voor ons is het zingen en dansen de hele avond hetzelfde. Zo nu en dan raken mensen de grond aan (die bestrooid is met blaadjes) en raken daarna hun hoofd en lichaam aan. Het geheel wordt onopvallend geleid door vier of vijf vrouwen die alles goed in de gaten houden. Tijdens het dansen raken mensen geregeld in trance, de vrouwen zorgen dan dat halskettingen niet in de weg zitten, kleding goed blijft zitten en ze niet omvallen. Als de trance te lang duurt of te diep is, worden de personen even afgevoerd. Even later komen ze dan weer ‘bij’ terug.

Met ons gebrek aan kennis, en onze beperkte fantasie maken we uit dat het gaat om een soort initiatierite en dat de God Omulu (die gaat over ziekten en plagen) er iets mee van doen heeft.
Tijdens de sessie komt twee keer een jongeman op. Hij is volledig in trance, en wordt geleid door twee mannen (priesters?). Hij is (denken wij) verkleed als Omulu. Vanaf borst tot voeten draagt hij een doek. Zijn hoofd is kaalgeschoren, en zijn hoofd, schouders, armen en voeten zijn beschilderd. Over beide schouders hangt kruislings een soort hoepel van stro. De eerste keer dat we de jongeman zien is hij in het wit gekleed en overdekt met witte stippen op armen en voeten. Zijn hoofd heeft een soort wit net patroon met bovenop een toefje rode klei.
De tweede keer (zo’n half uur voor het eind), komt hij opnieuw in trance op. Hij draagt nu een geel-groene doek, en de spikkels zijn nu voornamelijk blauw en geel. Bovenop zijn hoofd is hij ook geel geschilderd (soort V-vorm) en het toefje klei is er nog steeds. De spikkels, begrijpen we uit her en der bij elkaar gesprokkelde informatie, symboliseren de pokken. Omulu gaat immers over de ziektes en de plagen. De katholieke tegenhanger van Omulu is Lazarus.

Als buitenstaander mis je natuurlijk veel van de essentie, maar wat het zo boeiend maakt, is dat je kan zien dat de mensen zelf echt iets beleven. Het is geen toeristisch aftreksel, dit is echt. Als je de kans krijgt op zo’n kijkje in een uitermate privé keuken ben je wel een erg bevoorrecht mens. Overigens is ook het verschil in tijdsbesef wel opmerkelijk. De temperatuur in het kamertje waar we met teveel mensen zijn, moet minstens opgelopen zijn tot 40°. Als dan na 2,5 uur monotone (voor ons dan) dans, zang en muziek, de trommelaars stoppen en weglopen en wij teruggedirigeerd worden naar het busje, zijn wij wel blij dat het stopt. Een paar vrouwen (die heel de 2,5 uur gedanst en gezongen hebben) zijn dan verbaasd. Gaan we nu al weg? Kennelijk is het nog geen eind van de sessie, maar een soort pauze. Termen als mooi of leuk kan je voor de Candomblé avond niet gebruiken. Maar wat we nu beleefd hebben zal ons als één van de meest bijzondere ervaringen bijblijven.